Izazovi turističkog sistema u 2024. godini

Prioritetne oblasti u upravljanju tržišnim rizikom u narednoj godini

Na bazi iskustava iz 2023. godine na nivou Crne Gore kao turističke destinacije, makroekonomskih kretanja unutar nacionalne ekonomije, ali i na globalnom nivou, navešću sljedeće oblasti kao prioritetne u upravljanju tržišnim rizikom u narednoj godini.

RADNA SNAGA

Imam utisak da se problemu radne snage prilazi parcijalno, da svaki dio sistema navedeno sagledava iz svog ugla. Potrebna je sinergija privrednog segmenta, akademske zajednice i Zavoda za zapošljavanje. Problem radne snage aktuelizujemo negdje u maju ili junu mjesecu. 

No, da li se navedeni problem sada dovoljno aktuelizuje? Iskreno, ne vidim navedeno u praksi.

Ponoviću, sljedeći koraci su fundamentalno potrebni, kako bi uopšte pokrenuli navedeni problem sa „mrtve tačke“:

• Izmjena legislativekoja omogućava involviranje instituta stalnog sezonskog radnika, a potom i praktična implementacija istog. Prvenstveno se odnosi na zaposlene  koje su u kontinuitetu radile najmanje šest mjeseci kod istog poslodavca, gdje se podrazumijeva da će  u istoj kompaniji raditi još makar godinu dana.

• Izmjena zakonskih rješenjakoji će omogućiti preciziranje angažovanja studenata i đaka u poslovnim procesima u turističkoj industriji. U okviru toga podrazumijevam i dogovor sa akademskom zajednicom da se dio praktične nastave obaviu peaku sezone.

• Od cca. 40.000 nezaposlenih na nivou Crne Gore,u prosjeku 83%-85% su nezaposleni sa nivoom kvalifikacija od prvog do četvrtog stepena. Dio navedenog kvantuma radne snage je neophodno prekvalifikovati, što bi zadovoljilo bazične potrebe za radnom snagom i značajno smanjilo potražnju za inostranom radnom snagom. Smatram da establišment mora da ovdje djeluje u dva pravca, odnosno animacijom i edukacijom domicilnog stanovništva kada su u pitanju zanimanja u turizmu.

• Potrebno je sprovoditi mjesečne, odnosno kontinuirane ad hoc sajmove zapošljavanja po principu Carrier Days ili Carrier Week modela na fakultetima i u srednjim školama, gdje podrazumijevam mnogo aktivniju rolu kako poslodavaca, tako i akademske zajednice, koje bi, vremenom djelovale u simbiozi.

• Restruktuiranje studijskih programa - u pojedinim gradovima uopšte ne postoji profilacija na nivou turističkog tehničara, poput Kotora,ne vidim zainteresovanost ni lokalne uprave, ni biznis zajednice u smislu zvaničnog apela resornom ministarstvu po ovom pitanju.

INFLACIJA I PRIVREDNI RAST (ILI PAK) STAGNACIJA

Imamo sličan problem kao i prošle godine, zbog kompleksnosti istog, insistiram da se i ove godine nađe na listi prioriteta. Naime,  imamo i dalje veoma visoku inflaciju u okviru nacionalne ekonomije, ali i opasnosti po tom pitanju koje dolaze sa eksternog ekonomskog tržišta, preciznije sa emitivnih turističkih tržišta. 

Posmatrano sa aspekta indeksa potrošačkih cijena, inflacija na nivou svih djelatnosti u novembru 2023. godine (u trenutku pisanja teksta to je posljednji update kada su zvanični podaci u pitanju) u odnosu na novembar 2022. godine iznosi 4,8%, dok je na nivou turističkog sistema (u ovom presjeku pod nazivom restorani i hoteli) 15,3%. 

Imam utisak da se problemu radne snage prilazi parcijalno, da svaki dio sistema navedeno sagledava iz svog ugla

Slična je situacija kada posmatramo i presjek za  period januar-novembar 2023. godine u odnosu na isti period prošle godine: posmatrano na nivou svih aktivnosti 9,0%, na nivou turističkog sistema 14,4%, ali i kad su mjeseci oktobar i septembar 2023. godine u pitanju. Dakle, možemo konstatovati da nije došlo do erodiranja cijena u postsezoni.

S druge strane, imamo ne tako visoko projektovanu inflaciju od strane MMF-a za Euro zonu u 2024. godini  (posljednji presjek iz oktobra 2023.godine) od 3,3%, ali na nekim emitivnim tržištima, za nas veoma značajnim kada je u pitanju tržišna penetracija se projektuje inflatorni indeks značajno veći od navedenog: Turska 62%, Rusija 6,3%, zemlje Istočne i Centralne Evrope od 4,6% do 6,6%, baltičke zemlje od 3,9% do 4,2%.

Dodatno, na nivou Euro zone se predviđa ekonomski rast (na bazi realnog GDP-a) od svega 1,2%, a na nivou partikularnih, za nas jako značajnih emitivnih tržišta takođe minoran rast, kojem bi više odgovarao termin stagnacija: Njemačka 0,9%, Francuska 1,3%, Velika Britanija 0,6%....

Sljedstveno, moja bojazan je vezana za diskrecioni dohodak u svim navedenim zemljama kada je u pitanju potrošnja i stoga ponovo apelujem na turističku ponudu da cijene budu realne, odnosno isključivo produkt korekcije ulaznih inputa. Podsjetiću da smo u 2023. godini imali sniženu vrijednost PDV-a za gro turističke industrije i da nijesmo imali korekciju cijena električne energije, kao u nekim konkurentskim destinacijama, pa smo opet imali  značajan rast cijena.    

ODRŽIVOST I UPRAVLJANJE TURISTIČKOM DESTINACIJOM

Smatram da su turističke aktivnosti suviše centralizovane i da zbog toga i nema dovoljno fleksibilnosti u upravljanju destinacijom na lokalnom nivou. Navedeni zakonski okvir, pogotovo kad je riječ Zakon o turističkim  organizacijama nije optimalan fundamnet  za robusno upravljanje jednom destinacijom. 

U tom kontekstu bih pohvalio korake koje je preduzela Hrvatska novim zakonskim okvirom, gdje je definisala održivost turističke destinacije na bazi parametara carrying capacity modela (modela maksimalne održivosti turističke destinacije), koji permanentno zagovaram posljednjih petnaestak godina, a koji je jedini lijek za stopiranje dalje apartmanizacije. 

Sljedstveno, moja bojazan je vezana za diskrecioni dohodak u svim navedenim zemljama kada je u pitanju potrošnja i stoga ponovo apelujem na turističku ponudu da cijene budu realne, odnosno isključivo produkt korekcije ulaznih inputa. Podsjetiću da smo u 2023. godini imali sniženu vrijednost PDV-a za gro turističke industrije i da nijesmo imali korekciju cijena električne energije, kao u nekim konkurentskim destinacijama, pa smo opet imali  značajan rast cijena.    

Pomenuta zemlja je i plan upravljanja destinacijom u dobranoj mjeri spustila na lokalni nivo, što će omogućiti bolje sagledavanje eventualnih anomalija u turističkom sistemu, kao i promptno reagovanje u cilju njihovog otklanjanja.

Pored toga, smatram da iz legislative o turističkim organizacijama treba isključiti dio koji se odnosi na prikupljanje statističkih podataka, time treba da se bave specijalizovane institucije, u skladu sa jasno definisanom metodologijom. Uzgred, nadam se iskoraku u tom dijelu, odnosno da ćemo konačno početi sa objavljivanjem podataka na mjesečnom nivou i kada je privatan smještaj u pitanju, jer jedino tako možemo imati jasnu sliku o toku turističke sezone. Ovako, još uvijek smo daleko od sumiranja učinka u 2023.godini, uzimajući u obzir performanse kolektivnog i privatnog smještaja.