Mladost koja je ostala da služi planini

Braća Gjonbalaj vode uspješan biznis u Gusinju /

Hotel i eko-katun Rosi, prvi hotelski biznis u Gusinju, već je rezervisan za cijelu sezonu na Prokletijama

Gusinje je planinski  gradić na sjeveroistoku poznat po velikom raseljavanju ljudi po svijetu. Procjena je da samo u Njujorku živi skoro 30 hiljada Gusinjana. Velike i raskošne kuće u toj opštini pokazuju koliko je dijaspora tamo jaka.

Međutim, trojica braće odlučila su da ostanu i pokrenu biznis u gradu pod Prokletijama. Više od 15 godina u jednoj od najmlađih crnogorskih opština bave se ugostiteljstvom. Puni duha i humora Getoar, Edon i Man Gjonbalaj rade na tome da promovišu svoj kraj.

„Kako smo se rađali naši roditelji davali su nam imena sa što manje slova kako bi manje plaćali“, našalio se najstariji Getoar kroz priču sa novinarima magazina Caffe Montenegro.

Nakon državne nezavisnosti 2006. godine otvaraju hotel Rosi, prvi u Gusinju. Deset godina kasnije na katunu Vusanje otvorili su istoimeni eko katun.

Prvi hotel u Gusinju

Kada su 2006. godine otvorili hotel u rodnom gradu, Getoar priča da su njegovi sugrađani za njegovu porodicu mislili da su ludi.

„Ko će da dođe u Gusinje da noći? Šta ima da se vidi u Gusinju? Danas gotovo svi ozbiljniji planinari žele da penju Prokletije“, kaže Gjonbalaj.

Međutim, u početku nije išlo toliko dobro kako su očekivali. Oni su još početkom devedesetih u Gusinju otvorili mali porodični market, a kada su otvorili hotel malo su znali o tome. Ali vremenom su naučili.

„Vidjeli smo u tome potencijal još tada. Jer imate predivnu prirodu oko Prokletija, dolinu Grebaje, Ali-Pašine izvore, Plavsko jezero… A tada nijeste imali nijedan hotel u ovoj regiji. Postojao je nekada državni hotel na Plavskom jezeru, ali on dugo ne radi“, pojasnio je Getoar.

Cijela promjena u ugostiteljstvu tog kraja nastaje, kako kažu, kada su istraživači poljskog instituta utvrdili da se na Prokletijama, u stvari, nalazi najviši vrh u Crnoj Gori. Do tada se mislio da je najveći vrh na Durmitoru. Tada kreću svjetske ture na Prokletije, čije se najljepše prirodne ljepote kriju na gusinjskoj strani. Odnosno, krile su se, dok neko sa strane, kako to obično i biva, nije došao da nam ih pokaže.

Geotar se iskreno obradovao kada je vidio novinare Caffe Montenegra u Gusinju. Tvrdi da veoma rijetko gleda crnogorske sugrađane gore iz južnijih krajeva njegove države. Kaže da ga je iznenadilo u jednom primorskom kraju što nijesu znali za Gusinje.

„Uvijek volim kada vidim da se neko Iz Podgorice ili primorja interesuje za Gusinje i Prokletije. Ovdje najviše gledamo strance. Rijetko ugostimo naše državljane, a mislim da je greota da ne znaju za ovo mjesto“, ocijenio je Gjonbalaj.

Umjesto Njujorka, odlučili da pokrenu biznis u Gusinju

Getoar je diplomirani turizmolog, Edon završva studije arhitekture, dok najmlađi Man studira muzičku akademiju. On je nadaren za pjevanje. Vole posao i trude se da stalno unaprjeđuju biznis i sebe. Edon kaže da je veoma teško naći radnika u Gusinju, zbog čega njih trojica obavljaju gotovo sve izuzev spremanja hrane.

„Samo nam radnika fali, sve drugo imamo. Ali cijelo Gusinje ima problem sa radnom snagom“, kazao je.

Otežavajuća okolnost je što gotovo svi mlađi sugrađani teže tome da pođu van Crne Gore i zarade koru hljeba. Mnogo je isplativije i lakše kada većina njih ima rođaka u dijaspori. 

Sudbina Gjonbalaja vezana je za teroristički napad na „kule bliznakinje“ u Njujorku

Sudbina Gjonbalaja vezana je za teroristički napad na „kule bliznakinje“ u Njujorku. Edon priča da su 2001. godine imali spremne vize i sve je bilo spremno da pođu za Sjedinjene Američke Države. Međutim, jedan od četiri Crnogorca koji su poginuli tokom napada, bio je blizak rođak – stric njihovog oca.

„Nije ga decenijama bilo u Crnoj Gori. Zapamtio je težak život ovdje. I taman je odlučio da se vrati i živi u Gusinju. Sve je bilo spremno. Ali nekoliko dana prije nego je trebalo da dođe dogodila se tragedija“, pričao je Edon.

Sada već vode uspješan posao u svom kraju. Kažu da više ni ne razmišljaju o odlasku. Kada su odlučili da ostanu počeli su da renoviraju kuću na katunu (Vusanje) u kojoj je odrastao njihov otac, tamo gdje je i najstariji Getoar rođen. U toj kući, staroj 270 godina, podignuto je 54 člana porodice.

„Samo smo zamijenili prozore i unutra uredili. Spolja ništa nijesmo dirali, jer je kamen bio dobro očuvan“, kaže Getoar.

U tom periodu krenulo je ludilo za planinom. Njihov mali hotel nije mogao da primi toliko gostiju. Vidjeli su brojne kampere koji spavaju u podnožju i pripremaju se za uspon na vrhove Prokletija. Tu su vidjeli priliku za otvaranje eko naselja, odnosno etno sela. Tako su prvi u Gusinju ušli i u ruralni turizam 2016. godine. Njihov katun sadrži 13 bungalova i pet soba u glavnoj kući. Unutar kuće opremili su „tradicionalnu sobu“ kako bi se posjetioci upoznali i sa kulturom i tradicijom tog kraja.

Maja Rosit je njihova đedovina

Eko katun su nazvali kao i hotel – Rosi. Cijeli biznis dobio je ime po jednom od vrhova Prokletija – drugom po veličini (i u Crnoj Gori) Maja Rosit (Rosni vrh – 2.524). Priča je da je njihov daleki predak došao u Gusinje sa ogromnim stadom ovaca. Tadašnje vlasti su mu dodijelile ovaj vrh nakon što je prešao u islam. Od tada je poznata i kao planina Gjonbalaja. Junaci ove priče danas tamo simbolično drže četiri ovce.

Getoar kaže da je njihovo etno selo smješteno na idealnoj poziciji za ljubitelje planine. Iznad njega uzdiže se veličanstveni Maja Rosit, dok se odmah iza njega naginje Zla Kolata (2.534m), najveći planinski vrh u Crnoj Gori.

„Ovo je pozicija sa koje se najbolje vidi Zla Kolata. Svi planinari žele da osvoje najveći vrh u državi koju posjete. Ovaj vrh penjete sa gusinjske strane, malo naprijed se nalazi stara karaula u Zastanu – odatle počinje uspon“, pojasnio je Gjonbalaj.

Na lijepoj lokaciji se nalaze i kada je riječ o drugim prirodnim ljepotama po kojima prepoznaju Prokletije. Na desetak minuta od njih nalaze se čuveni Alipašini izvori, Oko Skakavice i jezero Ropojan. Planinu dijele plavska i gusinjska opština. Gjonbalaji objašnjavaju da je plavska strana planine za ozbiljne planinare, dok na gusinjskoj strani ljudi sebi mogu priuštiti šta god požele.

„Druga strana planine je zahtjevna. Potrebna vam je ozbiljna kondicija i vrijeme da biste vidjeli najljepša mjesta. Na našoj strani takođe imate ozbiljnijih tura, ali imate i onih koje spadaju u ’laganu šetnju’ od par sati“, priča Getoar.

Vusanje je početna tačka za regionalnu turu „Vrhovi Balkana“ (Peaks of Balkans). Ona kreće od Vusanje, pa prolazi kroz mjesta: Tet, Balona, Čerem, Bogićeviće (Babino Polje), Škrelj, Rugova, pa se preko Čakora spuštaju u Plav i nazad u Gusinje. Tura traje od 11 do 15 dana, a dugačka je 192 kilometra.

Reporteri Caffe Montenegra vidjeli su umorne i preplanule turiste kako se vraćaju sa planine. Među njima je bilo omladine, a bilo je i starijih ljubitelja prirode. Samo sjednu za drvenim stolom i naruče neki od domaćih sokova – aroniju, ružu, borovnicu ili šumsko voće.

„Popunjeni smo do jeseni i ovdje i u hotelu“, kratko je odgovorio Edon upitan o rezervacijama.

Kod Gjonbalaja možete probati sve od domaće hrane. Kažu da je gotovo sve domaće i sa Prokletija. Tako gosti imaju priliku da iskuse planinu u punom sjaju. Getoar kaže da ljudi najviše traže jagnjetinu, kačamak i ljećenik. Ljećenik je hrskavi delikates tog kraja, a podsjeća na tanku proju sa zeljem i sirom.

Danas u Gusinju živi nekoliko hiljada stanovnika. Čini se da i većina njih hoće vani. Ali vidljivo je i da se otvaraju nova etno sela i gostinjske kuće (guest house). Ljudi ipak pokušavaju da pokrenu biznise i ostanu u svom kraju. Nadamo se da će i oni uspješno zaokružiti priču kao braća Gjonbalaj.

Proklete planine dijele tri države

Prokletije – proklete ili zabranjene planine, jedan su od najvećih i najljepših masiva na Balkanu. Svakako je najskriveniji biser regiona, jer je veliki dio njenih prirodnih ljepota još neistražen. Dijelom zbog toga što su dugo bile zabranjene za planinarenje, jer je bila riječ o prirodnoj granici između Jugoslavije i Albanije. Otuda i naziv “zabranjene” planine. Velikim dijelom je nepoznata i zbog svoje surove nepristupačne prirode, zbog čega je veoma opasna i izazovna planinarima. Sami naziv “proklete planine” odbijao je ljude, kao da se planina brani, ne samo spoljnim izgledom koji podsjeća na oštra sječiva, već i svojim imenom. Toliko je bila neistražena da se doskoro vjerovalo da je najviši planinski vrh u Crnoj Gori durmitorski Bobotov kuk (2.523), dok se nedavno utvrdilo da je najviši vrh upravo na Prokletijama. RIječ je o planinskom vrhu Zla Kolata, koja je sa 2.534 metra nadmorske visine najviša tačka u Crnoj Gori.

Prokletije su od 1937. godine bile zabranjene jer je njihovim centralnim dijelom prolazila granica između Albanije i Jugoslavije. Bunkeri iz kojih se vojska gledala kroz nišan i danas postoje kao nijemi svjedoci jednog prošlog vremena. Tek 2002. godine Prokletije su postale dostupne svima, odnosno svima onima koji imaju dovoljno adrenalina u krvi da testiraju gostoljubivost ove planine. U toku Prvog svjetskog rada srpska vojska se povlačila preko Prokletija za Albaniju, gdje je veliki broj vojnika i izginuo.

Prokletije su u prošlosti nazivane Beriseldi, Sjevernoalbanskim Alpima, Alpima na jugu Evrope, Crnogorski Alpi i sličnim imenima. Današnji naziv prvi je upotrebio čuveni jugoslovenski geograf Jovan Cvijić. Istražujući ovu planinsku grupu, primijetio je da tamošnje stanovništvo u mjestima Bogićevac, Greben, Bjelič, Karanfile i Trojan naziva zajedničkim imenom Prokletije – odnosno “prokletim planinama”. Ovaj naziv Cvijić je u svojim radovima proširio na čitav planinski vijenac počev od Skadarskog jezera pa sve do Ibra i Metohije. Albansko stanovništvo Prokletije naziva “Bjeshkët e Nemuna” što u prevodu znači „proklete“ ili „zabranjene.“

Ali-Pašini izvori čekaju bolje vrijeme

Kilometar od Gusinja nalazi se jedno od najvećih kraških vrela – Ali-Pašini izvori. Voda izvire iz zemlje na površini od više stotina kvadratnih metara. Poznato turističko izletište za mnoge Gusinjane predstavlja simbol života.

Na nadmorskoj visini od 925 metara, ovi izvori su vjekovima predstavljali nezaobilazan dio ljudskih života u ovim krajevima. Izvori su dobili ime po Ali-Paši Šabanagiću – istorijskoj ličnosti iz 19. vijeka. Posljednjih godina brigu o ovom prirodnom blagu skoro pa da niko i ne vodi. Nekada jedini restoran na sjeveru, koji se nalazi tik uz vodu, danas izgleda oronulo i zapušteno. Gjonbalaji kažu da takvo stanje pogađa najviše Gusinjane koji se sjećaju tog mjesta u punom sjaju.

Oko Skakavice i vodopad Grlja

Plavsko-gusinjski kraj je bogat izvorima vode. Drugi izvor koji se izdvaja svojom ljepotom jeste Oko Skakavice ili Savino oko, sakrivenog u blizini katuna Vusanje. Oko Skakavice nije običan izvor, već vrelo izbija na oko 1000 metara nadmorske visine iz stijene u gotovo kružnoj uvali, prečnika tridesetak metara. Voda iz Oka je veoma hladna.

Prirodni bazen Oka Skakavice je dubine do osam metara, a kroz bistru vodu jasno se uočava stijena, na istočnoj strani, iz koje vrelo ističe. Oko je sa svih strana okruženo šumom, a sa južne i jugozapadne strane su korita dva potoka, koji, u periodu od jeseni do ljeta, preko vodopada nose vode sa padina Prokletija.

Iz bazena Oka, preko oniže kamene brane, voda se preliva i od tog mjesta počinje da teče rijeka Skakavica, duga svega 2,5 kilometra. U gornjem toku rijeke, na više mjesta, stanovnici sela Vusanje napravili su kanale, kojima dio vode, kroz livade i međe, odvode ka vodenicama i njivama. Preko vodopada Grlja, voda rijeke Skakavice propada više od 15 metara u stijenu. Vodopad Grlja još jedna je atrakcija ovog kraja, koji okuplja brojne turiste.