Moramo biti oprezni

Analiza sezone bez dostupnih podataka i šta i kako dalje /

Na žalost, možemo razmatrati samo oficijelne podatke u vezi kolektivnog smještaja (dominantno hotelskog smještaja) za period januar-novembar 2022. godine, jer podaci u vezi privatnog smještaja biće dostupni tek u februaru 2023. godine...

STATISTIKA

Navedeni problem seže u 2018. godinu, na koji sam ukazivao i na sastancima Savjeta statističkog sistema, jer je nepojmljivo da neadekvatnu statistiku u domenu privatnog smještaja rješavate tako što ćete podatke objavljivati na početku naredne godine, jer to obesmišljava bilo kakvu tržišnu, kvantitativnu ili finansijsku analizu sezone.

Na žalost, možemo razmatrati samo oficijelne podatke u vezi kolektivnog smještaja (dominantno hotelskog smještaja) za period januar-novembar 2022. godine, jer podaci u vezi privatnog smještaja biće dostupni tek u februaru 2023. godine.

Stoga još jednom apel da se što prije uspostavi mjesečna statistika u domenu privatnog smještaja, kako bi imali integrisanu sliku, koja bi omogućavala adekvatnu marketinšku, komunikacionu i revizionu reakciju.

KVANTITATIVNA  I TRŽIŠNA  ANALIZA SEZONE

Upoređujući sa istim periodom 2019. godine, broj dolazaka u kolektivnom smještaju za 11 mjeseci 2022. godine je bio za 10% manji. Diferencirajući sezonu možemo zaključiti da je predsezona bila za 22% ispod kvantuma u istom periodu 2019. godine, peak sezone bolji za 1% (krenuli smo sa minusom od 10% u junu, ali broj dolazaka u julu (+8%) i avgustu (+3%)  na zavidnom nivou), dok je broj turista u kolektivnom smještaju u postsezoni za 17% manji. 

Posmatrano po destinacijama, u Budvi je broj dolazaka u kolektivnom smještaju za posmatrani period bio 12% manji, Tivtu 14%, Herceg Novom 5%, Ulcinju 6%, dok u Kotoru bilježimo rast od 15%, a u Baru 21%.

Analizirajući po tržištima, klasterski grupisano, najveći pad u kolektivnom smještaju u odnosu na 2019. godinu je bio na tržištu Rusije, Kine i skandinavskih zemalja, zemalja Zapadne Evrope (Njemačka, Francuska, Velika Britanija, Italija), potom određenih zemalja Istočne Evrope, poput Poljske.

Pored značajnog rasta na tržištu regiona, najviše tržišta Srbije, određeni rast bilježimo na nivou baltičkih zemalja i Izraela.

Dakle, možemo zaključiti da unapređenje networka u dijelu saobraćajne dostupnosti u domenu vazdušnog saobraćaja, nije rezultirao adekvatnim organizovanim turističkim prometom na nivou zemalja gdje i dalje bilježimo zaostatak u odnosu na 2019. godinu, već partikularnim, odnosno pojedinačnim turističkim dolascima.

Treba naglasiti konstantan rast broja dolazaka domaćih gostiju, koji je 13% veći u odnosu na 2019. godinu. Smatram da potencijal domaćeg tržišta i dalje nije u potpunosti iskorišten. 

U tom kontekstu, navešću da su po zvaničnim podacima Narodne banke Srbije, za 10 mjeseci 2022. godine, samo na nivou te destinacije, turisti iz Crne Gore ostvarili potrošnju od 92 miliona eura, a na nivou cijele 2021. godine 104 miliona.

MAKROEKONOMSKI POKAZATELJI 

Mislim da je uočljiva dvostruka opasnost od inflacije, kako od unutrašnje inflacije koja ugrožava ostale makroekonomske parametre, dominantno potrošnju, a sa druge strane inflacija na određenim emitivnim tržištima koja značajno umanjuje potrošačku moć turista sa navedenih tržišta.

Na bazi zvaničnih podataka Monstata, zaključno sa novembrom 2022. godine, inflacija u Crnoj Gori iznosi 17,5%. Analitički posmatrano po ključnim grupama, bilježimo „nestvaran“ inflatorni skok u domenu mlijeka, sira i jaja od skoro 50%, nešto manje, ali isto tako visok je i rast cijena u domenu žitarica 33%, povrća 34%, ulja 24%, mesa 21%.. U domenu turističkih usluga, cijene su u dijelu smještaja porasle za 20%, a u domenu restorana i kafea za 12%.

Navedeno ukazuje, da će domaća potrošnja u sektoru usluga biti dominantno usmjerena na set elementarnih roba, dok će diskrecioni dohodak u domenu neke 'ekskluzivne' potrošnje biti upitan. S obzirom da je naša makroekonomija zasnovana na tržištu usluga, navedeno smatram očitim rizikom u kontekstu potencijalnog smanjenja potrošnje.

Smatram da se navedeni trend mora obuzdati u 2023. godini, jer prethodni risk assessment (procjena rizika) ukazuje da ukoliko se pomenuti inflatorni rast nastavi, da će signifikantno uticati na makroekonomsku stabilnost. Stoga apelujem da se ne stvaraju linearna i nepotrebna poskupljenja, prije svega mislim na robe i usluge gdje nije došlo do značajnijeg pomjeranja inputa, ali i upotrebiti tehnike yield (cjenovnog) menadžmenta da se sav teret ne prenosi na krajnjeg konzumenta.

Potom, treba napraviti dubioznu analizu koliko se navedeni nivo inflacije odražava na budžete domicilnog stanovništva, jer se kontinuirano pominje povećanje zarada u javnom sektoru (koje opet nakon prvog kvartala 2023. godine treba razmotriti u smislu neophodnog balansa prihodne i rashodne strane državnog budžeta, a pride zbog sve težeg i skupljeg zaduživanja na globalnom tržištu), ali se ne pominje i da li postoji rast zarada u privatnom sektoru, koji je stožer makroekonomske održivosti.

Kada su u pitanju emitivna tržišta, prognoze MMF-a (World Economic Outlook iz oktobra 2022. godine)  detektuju ekonomski rast (na bazi takozvanog realnog BDP) na nivou Eurozone od samo 0,5%, a na nivou EU od 0,7%.

Predviđa se minoran ekonomski rast na nivou Francuske (0,7%) i Velike Britanije (0,3%), a negativni trendovi na nivou Rusije, Njemačke, Italije. Rast iznad 1% predviđa se na nivou zemalja Baltika (od 1,1% do 1.8%), i Turske (3%), ali je to nedovoljno u odnosu na projektovane inflatorne trendove u tim zemljama.

Kada je u pitanju rast cijena u 2023. godini, MMF projektuje rast na nivou Evrope od 10.9%, gdje prednjači Turska (51,2%), zemlje Istočne Evrope (između 11% i 14%), baltičke zemlje (između 8% i 9,5%), Srbija (8,3%), Velika Britanija (9%), Njemačka (7,2%).

LJUDSKI RESURSI

Treba naglasiti da od 2016. godine Crna Gora nema Strategija ljudskih resursa u turizmu.

Da podsjetimo, pomenuta strategija kao i projekcije razvoja ljudskih resursa u Master planu-Strategiji razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine su bile u korelaciji sa razvojem receptivne infrastrukture, primarno hotelskog smještaja koji omogućava maksimalnu ekspanziju zaposlenosti, te u tom dijelu treba tražiti razloge zbog čega navedene projekcije nisu ostvarene.

Neophodno je urgentno koncipiranje nove strategije u pomenutoj sferi, ali u korelaciji i koheziji sa projekcijama zaposlenih u srednjem i visokom obrazovanju u turizmu, pogotovu kad je u pitanju oblast turističkih politika i upravljanja destinacijom, jer je u Crnoj Gori minoran broj profesora koji se kompetentno, direktno i aktivno bave ovom oblašću te, shodno navedenom, treba posebnu pažnju obratiti na stvaranje kadrova u toj oblasti.

MORAMO BITI OPREZNIJI I U ODNOSU NA PRETHODNU GODINU

Dakle, sagledavajući navedeno, konkluzija je da moramo biti oprezniji čak i u odnosu na prethodnu godinu gdje smo stabilizovali turistički sektor, u smislu adekvatnog monitoringa svih makroekonomskih kretanja, cjenovnog menadžmenta i promijenjenih tendencija i diskrecionog dohotka na emitivnim tržištima. Takođe, potrebno je aktivirati programe lojalnosti, koji su partikularno započeti u hotelskom dijelu, dok još uvijek nijesu započeti u restoraterskom dijelu, a može posebno uticati na povećanje domaće tražnje.

Kao preduslov svega navedenog, neophodno je ustanoviti pravovremene statističke podatke koje u ovom trenutku nemamo, jer je to ključni alat u praćenju sezone.

Apostrofiraću i činjenicu da unapređenje saobraćajne dostupnosti u domenu vazdužnog saobraćaja, neće donijeti očekivane benefite ukoliko se ne generiše organizovati turistički promet sa targetiranih emitivnih tržišta.

Apelujem i na veće međusobno razumijevanje i konkretnu i suštinsku saradnju turističke privrede i obrazovnog sektora, kada je u pitanju i srednjoškolsko i visoko obrazovanje. 

Na koncu, pored razvoja klasičnih hotela, kao kičme receptivne infrastrukture, potrebno je permanentno raditi na integraciji privatnog smještaja, koristeći mehanizme difuznih i integralnih hotela, kako bi odgovorili i grupnoj, ne samo pojedinačnoj turističkoj tražnji, ali i doprinijeli kvalitativnom unapređenju pomenute receptive.