Putovati polako, uživati u predjelima i novim iskustvima

Kako je bilo i što nas očekuje/

Prošla godina učinila je da se mnogi širom svijeta prisjete kako su u turizmu i hotelijerstvu izgledale godine prije nego što je pandemija korona virusa COVID-19 sve zaustavila. No, iako su globalni rezultati zadovoljavajući, a u mnogim zemljama Evrope čak izuzetni, sada je jasnije i da su uspostavljeni neki novi trendovi – od potrage za idealnim mjestima za odmor, do boravka u odabranim destinacijama.

Završila se 2022. godina i počelo je sumiranje rezultata u svim sferama, pa tako i u turizmu. Godina koju su svi najavljivali s puno optimizma, a mnogi je odlično iskoristili, na scenu je vratila neke stare te uvela nove trendove putovanja. Na ostvarivanje rezultata, koje Svjetska turistička organizacija Ujedinjenih nacija (World Tourism Organization - UNWTO) na globalnom nivou procjenjuje na 900 miliona turista ili 37 odsto manje u odnosu na rekordnu i ujedno predpandemijsku 2019. godinu, najviše su uticali velika želja ljudi da konačno putuju nakon dva ljeta velikih zabrana zbog širenja korona virusa. Još jedan bitan razlog za povratak ljudi putovanjima su i (donekle) stabilnije lične finansije, s obzirom na to da je pandemija učinila 2021. godinu s manje primanja od očekivanih.

REZULTATI
Prema podacima UNWTO, i pored dvostruko većeg broja onih koji su prošle godine putovali u strane zemlje širom svijeta, odgovarajući globalni rast pratio je samo ljetnju sezonu na sjevernoj hemisferi (kojoj i mi pripadamo), da bi pred novogodišnje praznike usporio zbog čega je i procijenjeni rezultat 2022. godine još daleko od predpandemijskih rekorda. Mnogi su saglasni da na to nisu uticali ni ruski napad na Ukrajinu, ni inflacija.

Prema dostupnim rezultatima, najbolje su se pokazali Bliski Istok (83 odsto predpandemijskog nivoa), a zatim Evropa sa 585 miliona dolazaka (80 odsto predpandemijskog nivoa). Stari kontinent posjetilo je samo za petinu manje turista nego 2019. godine, a većina je dolazila tokom ljetnjih mjeseci, akumulirajući tako čak 64 odsto svih dolazaka registrovanih širom svijeta.

Svoju priliku za oporavak Bliski Istok je iskoristio tokom Svjetskog kupa u fudbalu koji je u novembru i decembru organizovan u Kataru, te kroz brojni dolazak vjernika na hadž u Saudijskoj Arabiji.

Afrika, kao i Sjeverna i Južna Amerika su ugostile oko 65 odsto ukupnog broja turista iz 2019. godine. Na drugom kraju planete, Azija i region Pacifika su skoro do pred kraj godine bili pod pritiskom mjera protiv širenja korona virusa, pa je i njihovih 23 odsto od broja dolazaka iz 2019. godine očekivani rezultat. Poređenja radi, Azija je pred pandemiju imala četvrtinu ukupnog broja dolazaka svih stranih turista na svijetu, dok je prošle godine činila tek devet odsto.

Uz to, izuzetnim rezultatima mogu se pohvaliti zemlje dva regiona: Zapadne Evrope sa 87 odsto i Karipskih ostrva sa 84 odsto ostvarenja iz 2019. godine. Zemlje koje su imale značajno veći broj stranih gostiju nego prije pandemije su Djevičanska ostrva (+27%), Albanija (+17%), Honduras (+17%), Sen Marten (+15%), Andora (+14%) i Dominikanska Republika (+10%).

PRIHODI

S rastom broja turista, u destinacije je očekivano stizalo i više novca. Prihodi od turizma u pojedinim regionima su rasli mnogo brže nego broj turista, a kao važni razlozi navode se duža putovanja nego ranije, spremnost da se potroši više ali i, očekivano, rast svih cijena kao posljedica inflacije.

Među deset zemalja kojima je prošla godina donijela veće prihode nego 2019, na prvom mjestu je Turska (zvaničnici te zemlje sada insistiraju da se ona zove isključivo Türkiye) gdje su oni porasli za čak 40 odsto. Slijede Rumunija sa 25 odsto, Portugal sa 15 i Letonija sa 14 odsto, te Meksiko sa 13 odsto. Tu su i Pakistan i Maroko – oba sa rastom od šest odsto, te Francuska koja ima jedan ali veoma značajan procentni poen veću zaradu.

Kad je riječ samo o prihodima od stranih turista, Katar se može pohvaliti rastom od 29 odsto, Indija sa deset, a Saudijska Arabija sa sedam odsto. Tri ključne turističke zemlje u Evropi – Francuska, Njemačka i Italija – imale su samo od četiri do deset odsto manji priliv novca od stranih turista u odnosu na 2019. godinu, a SAD oko 15 odsto.

EVROPA

Zemlje Evropske unije mogu se pohvaliti da su prošle godine ukupno registrovale 2,72 milijarde turističkih noćenja. Da je riječ o zavidnoj cifri pokazuje podatak da je ovaj rezultat samo 5,6 odsto manji nego rekordne 2019. godine kada je iznosio 2,88 milijardi.

Evropska statistička agencija Eurostat u svom izvještaju navodi da je put oporavka postajao sve brži, odnosno da su rezultati u prvih šest mjeseci ove godine zaostajali 11 odsto, da bi u drugoj polovini stigli na samo 1,9 odsto od postignutog u istom periodu 2019. godine.  

I dok je broj noćenja stranih gostiju bio 12,6 odsto manji nego 2019. (1,19 milijardi prema 1,36 milijardi noćenja), nove visine dostigli su rezultati domaćih turista. Naime, Evropljani su u svojim zemljama proveli čak 1,53 milijardi noći, što je za 10,9 miliona više nego prije tri godine. Time je „na velika vrata“ vratila trend odmaranja a da pritom ne prelaze granice.

Od zemalja članica EU, najveći porast broja noćenja imale su Danska sa 38,4 miliona (više za 12,3 odsto), zatim Nizozemska sa 34,3 miliona noćenja (3,9 odsto) i Belgija sa 42,7 miliona noćenja (0,5 odsto). No, ostalima nije išlo baš toliko dobro, pa su u ovim rezultatima najviše zaostale Letonija sa 29,6 odsto manje noćenja nego 2019, te Slovačka sa minusom od 28,3 odsto.

Van EU, značajan rast broja noćenja imale su Lihtenštajn, Island i Norveška.

KLJUČNA TRŽIŠTA

Njemačka

Mnoge manje zemlje evropskog kontinenta prošle godine su izvijestile o značajnijem dolasku gostiju iz Njemačke, naročito tokom avgusta. Kipar je, na primjer, dolaskom turista sa najvećeg emitivnog tržišta uspjela da nadomjesti dobar dio velikog gubitka koji je nastao zbog izostanka turista iz Rusije – drugog najvećeg tržišta ove ostrvske zemlje.

Slovenija je takođe imala odlične rezultate tokom ljeta u poređenju s istim mjesecima 2019. godine, što ukazuje da i zemlje s veoma malim pristupom morskoj obali mogu biti atraktivne za godišnji odmor. I Srbija je ostvarila dobre rezultate kada je riječ o broju noćenja turista iz Njemačke, ali oni s druge strane ukazuju da su gosti kraće ostajali nego ranije.

Većem broju turista iz Njemačke doprinijela je i bolja povezanost avionskim linijama. Samo je Niremburg ovog ljeta imao čak 25 ruta, od kojih je više od pola (13) održavao irski niskobudžetni avio-prevoznik Ryanair.

Francuska

Prema podacima iz evropskih zemalja, broj turista iz Francuske koji su prošlog ljeta putovali po Starom kontinentu je za 23 odsto veći nego prije pandemije. Kipar je i ovdje bio na dobitku, jer je tokom avgusta imao za polovinu veći broj dolazaka iz ove centralnoevropske zemlje. Zemlja gdje je značajno povećan broj noćenja gostiju iz Francuske je Island, a kao posljedica uvođenja novog niskobudžetnog prevoznika, kompanije Play koja održava i linije između ove dvije države.

Malta je u 2022. dobila 5,9 odsto više dolazaka i 12,2 odsto više noćenja iz Francuske u odnosu na 2019. godinu. Ključna prednost ove zemlje u Meditaranskom moru je blizina velikih centralnoevropskih zemalja, što na žalost nije pošlo za rukom onima koji su najbliži Ukrajini i Rusiji.

Zahvaljujući velikim subvencijama koje je Francuska dala svojim stanovnicima kako bi prebrodili krizu izazvanu poskupljenjima energenata i inflacijom, stručnjaci očekuju da će i ove godine više stanovnika ove zemlje moći da putuje na odmor.

Italija

Iako se sporije oporavljala od svih evropskih tržišta, i Italija je značajno doprinijela odličnim rezultatima turizma na Kipru, gdje je tokom perioda Feragosta (godišnjeg odmora u avgustu) registrovano 52,4 odsto više dolazaka nego 2019. godine.

Island

Island se u ovom slučaju može pohvaliti i sa rastom broja dolazaka (+23,8 odsto) i noćenja (+35,3 odsto), a tome je doprinijela i činjenica da ta ostrvska zemlja predstavlja novu tranzitnu zonu za letove ka Sjevernoj Americi.

Sporijem oporavku sektora putovanja u Italiji doprinijeli su i brojni štrajkovi na aerodromima u toj zemlji koji su blokirali avio-saobraćaj u svim pravcima.

A šta misle turisti

Evropski savjet za putovanja (European Travel Commision) sproveo je tokom 2022. godine više istraživanja o željama turista i njihovim razlozima za putovanja. Evo ključnih rezultata:

Nedostatak osoblja je vrlo malo uticao na zadovoljstvo turista: Tokom ljetnje sezone, 94 odsto anketiranih kazali su da su zadovoljni ili veoma zadovoljni svojim odmorom, iako je više od polovine njih reklo da su očigledne posljedice manjeg broja zaposlenih na aerodromima, u avio-kompanijama i restoranima.

Percepcija Evrope kao turističke destinacije i dalje je pozitivna: Čak 91 odsto anketiranih je saglasno s ovom izjavom, te posebno ističu da mogu bezbjedno uživati u obilju atrakcija, kulturnih i drugih događaja, te blizini destinacija. Ipak, mnogi su izrazili zabrinutost zbog rusko-ukrajinskog rata, pa je 37 odsto njih reklo da neće putovati u područja koja su blizu Rusije i Ukrajine, dok je njih sedam odsto izjavilo da će izbjegavati cijeli region Istočne Evrope.

Turisti još nisu zaboravili korona virus (COVID-19): I dalje je prisutna određena zabrinutost zbog pandemije, pa turisti smatraju da bi bilo dobro da i u buduće bude prisutan povećan stepen higijene, čistoća ruku, socijalna distanca i maske u javnom prevozu. Sada pri planiranju puta žele da budu sigurni u čistoću mjesta na koje odlaze i izbjegavaju gužve. A sve to takođe nosi nova pravila pri rezervisanju, poput fleksibilnosti za promjene datuma, otkazivanje u zadnji tren i refundiranje uplaćenog depozita.

Vrijednost za novac će biti sve važnija: Oko tri četvrtine anketiranih turista očekuje da će inflacija uticati na njihove planove za putovanja. Zbog toga će prilikom planiranja dobro voditi računa o cijeni koju žele da plate. Kako bi obezbijedili više novca za putovanje, mnogi više štede, mijenjaju dnevne navike, ali i dugo istražuju prije nego se odluče na rezervacije. Iako prošle godine nije bilo tako, turisti najavljuju kraće odmore, putovanja van glavnih sezona i jeftinije destinacije, a nerijetko i smještaj u kome će sami pripremati obroke.

Putovanja koja „prijaju“ životnoj sredini: Eksperti već dugo ukazuju na to da je održivost ključna za turističku industriju. To nije moguće postići preko noći, ali se svakako može uticati kroz programe koji podržavaju smanjenje „karbonskog otiska“ (količine ugljen-dioksida koji turista proizvede tokom svog putovanja). Otvorenost ka zelenim inicijativama pokazali su i ispitani turisti, koji su i sami sugerisali korištenje eko-prijateljskih opcija putovanja, ali i veća ulaganja u željeznice koje se smatraju ključnim prevoznim sredstvom „zelene ekonomije“.

Ujedinjeno Kraljevstvo

Za razliku od ostatka Evrope, Ujedinjeno Kraljevstvo se sporo oporavljalo kao turistička destinacija. U tome su bile slabije jedino Italija i Rusija. Glavni razlog je bilo otkazivanje brojnih letova na britanskim aerodromima zbog manjka zaposlenih, što je doprinijelo ne samo manjem broju dolazaka, već i manjem broju onih koji su iz Ujedinjenog Kraljevstva htjeli da otputuju prije svega na evropski kontinent.

I pored toga, Turska i Grčka su se mogle pohvaliti rekordnim dolascima Britanaca, jer je broj njihovih posjeta bio za 27,6 odsto odnosno 16,4 odsto veći nego rekordne 2019. godine. Riječ je o zemljama koje su za britanske uslove nudile najbolji odnos cijene i usluga u odnosu na ostale evropske destinacije.

No, kako Vlada Ujedinjenog Kraljevstva očekuje dalji pad funte u odnosu na ostale glavne svjetske valute, te rast inflacije, izvjesno je da će Britanci nastaviti da putuju upravo oslanjajući se na taj odnos vrijednosti usluga koje mogu dobiti za određeni iznos.

Rusija

Zemlje EU zvanično sprovode jedinstvenu politiku sankcija prema Rusiji zbog rata u Ukrajini, što je za posljedicu imalo pad njihovog broja dolazaka širom kontinenta. Međutim, Srbija – kao zemlja koja još nije članica EU – zadržala je svoje veze sa Rusijom, uključujući i prevoz. Nakon što Rusi nisu mogli da stignu do najvećeg broja destinacija širom Evrope, odlučili su se upravo za Srbiju, ostajući značajno duže u toj nama susjednoj zemlji. Tako je u avgustu broj njihovih dolazaka bio veći za 46,5 odsto, a noćenja za 132 odsto u odnosu na 2019. godinu.

Više se ne može predvidjeti koliko će dugo trajati rat u Ukrajini, ali je sada izvjesno da će sankcije koje se odnose na ruske državljane u velikoj mjeri uticati na turističko tržište Evrope i u narednim godinama.

SAD

Kako su putnici iz Sjedinjenih Američkih Država do juna prošle godine morali da imaju PCR test kako bi otputovali u Evropu, to je imalo posljedice na broj njihovih dolazaka u prvoj polovini godine. A onda je tokom ljetnjih mjeseci uslijedio nagli rast broja turista iz SAD koji se procjenjuje na čak 25 odsto više u odnosu na pokazatelje iz rekordne 2019. godine.

U Turskoj je ta brojka najznačajnije rasla, pa je broj posjeta bio 61,1 odsto veći nego 2019, ali ne i veći u odnosu na ranije godine. Zato se sa sigurnošću može već sada reći da je prošla godina bila rekordna po broju dolazaka Amerikanaca u Tursku. I Portugal se može pohvaliti većim brojem turista s druge obale Atlantika, i to za 17,4 odsto u odnosu na period od prije tri godine.

Pretpostavke da će zbog rata u Ukrajini i straha za vlastitu sigurnost Amerikanci zaobilaziti Evropu, nije bila tačna. To pokazuju i podaci da su Poljska i Litvanija imale 5,5 odsto odnosno 6,6 odsto veći broj turista iz SAD nego 2019. godine.

IZAZOVI

Analitičari smatraju da će i ovu godinu obilježiti nesigurnost zbog ekonomske, zdravstvene i geopolitičke situacije, što će usporiti put oporavka turizma.

Činjenica je da će rat u Ukrajini, uz druge geopolitičke tenzije, potrajati. Uz to, posljedice pandemije korona virusa nisu vidljive samo u povećanoj zabrinutosti turista za vlastito zdravlje, već i kroz manji broj zaposlenih što je u turizmu i ranije bio poseban izazov.

Ipak, ako od nečega treba strahovati, to je ekonomska situacija koja u ovom trenutku podrazumijeva visoku inflaciju i rast kamatnih stopa. Rastu cijene nafte i hrane, pa mnogi najavljuju i globalnu recesiju, što bi moglo biti dodatni teret za još nedovoljno oporavljenu industriju turizma.  

Svjetski savjet za putovanja i turizam (World Travel and Tourism Council – WTTC) uliva optimizam svojom prognozom da će se već na kraju ove godine putovanja i prihodi od turista potpuno vratiti na nivo prije pandemije. Uz to, rast sektora turizma u Evropi od prosječnih 3,3 odsto na godišnjem nivou u narednih deset godina biće daleko iznad prognoziranog rasta ekonomije na našem kontinentu od samo 1,5 odsto, a istovremeno će biti otvoreno osam miliona novih radnih mjesta.

TRENDOVI

Da ponovimo: turisti će u ovoj godini tražiti prije svega odgovarajući odnos između novca koji žele da odvoje za svoj odmor i usluga koje će za to dobiti. Ovo se često poistovjećuje sa stavom da turisti traže jeftiniji odmor, ali u suštini to nije tako. Naprotiv, nerijetko se dešava da upravo luksuzni rizorti imaju najviše posjetilaca, jer turisti odluče da im je potrebno samo nekoliko dana odmora ali na mjestu o kome već dugo maštaju.

Protekle godine mnogim istraživačima turističkih tržišta „upalo je u oko“ i to da se sve više ljudi odlučuje na destinacije koje im nisu daleke, nerijetko mjereći tu distancu vremenom koje im ne predstavlja problem da provedu za volanom (skoro) u kontinuitetu. To takođe znači da će dolasci iz Kine i dalje biti na značajno nižem nivou nego prije pandemije. S druge strane, sve više turista će stizati iz SAD, zahvaljujući boljem odnosu dolara prema ostalim svjetskim valutama, od čega će najviše koristi imati upravo Evropa.

Podsjetimo i na ovo: veliki broj Evropljana prošle godine je ostao u granicama svojih zemalja. To nije samo smanjilo troškove njihovih putovanja, već je kroz rast prihoda od turizma značajno pomoglo oporavku ekonomija mnogih zemalja. Uz boravak blizu kuće, turisti su nagovijestili da će njihov novi fokus biti aktivnosti na otvorenom, odmor u prirodi – naročito zaštićenim zonama – sa što manjom koncentracijom ljudi na istom mjestu, te ruralni turizam.

Iz jednog od globalno najvećih hotelskih brendova, Accor-a, navode da klijenti danas traže mjesta za uživanje, stvaranje jedinstvenih uspomena i fotografija, što znači da su se vratili malim mjestima, lokalnom stanovništvu, kuhinji i tradiciji, zatim želji da sebe nadograde tim putovanjem i – da je zdravlje zaista najveće bogatstvo. Samim tim što je broj turista mlađih od 40 godina („milenijalci“) premašio broj putnika starijih generacija koje su suvereno zauzimale prvu poziciju, došlo je i do najveće promjene u potražnji: ono što se doživi sada je daleko bitnije od svega drugog što možete imati odnosno kupiti na putovanju. Sa „milenijalcima“ je stigao i trend digitalnih nomada, ljudi koji istovremeno putuju i rade sa udaljenih lokacija, koji je u mnogim zemljama Evrope vrlo rado prihvaćen.

Zbog svega toga, stručnjaci savjetuju manje razvijenim i manje poznatim destinacijama da se dobro pripreme za ovu sezonu. Nije riječ samo o tome da moraju dati sve od sebe kako bi na pravi način dočekali svoje goste, već i zato što će u narednim mjesecima mnogi potražiti skrivena mjesta, predjele u kojima će uživati daleko od gužve i svakodnevnog života, a ujedno daleko i od drugih brojnih turista koji bi ih podsjećali na to odakle su pobjegli.

Pa, pripremimo se i mi.